Οι αισθήσεις της γάτας

ΜΕΛΙΝΑΚΙ

Τα αιλουροειδή βασίζονται στις οξείες αισθήσεις τους για την ανεύρεση λείας και η γάτα διατηρεί όλες τις ενστικτώδεις ικανότητες της τίγρης όταν κυνηγάει τη λεία της το βράδυ στη ζούγκλα.

ΟΡΑΣΗ

Το μάτι της γάτας είναι φτιαγμένο κατά τον ίδιο περίπου τρόπο με το ανθρώπινο, αλλά υπάρχουν σημαντικές τροποποιήσεις που καθιστούν το ζώο ικανό να κάνει πράγματα που εμείς δεν μπορούμε.

Νυχτερινή όραση

Λέγεται συχνά ότι «οι γάτες μπορούν να δουν στο σκοτάδι». Δεν είναι έτσι. Σ' ένα εντελώς σκοτεινό δωμάτιο, μια γάτα δεν μπορεί να δει καλύτερα από μας. Αυτό που μπορεί να κάνει είναι να συλλάβει τις πιο αμυδρές ποσότητες φωτός. Ακόμη και σε μια αφέγγαρη νύχτα, ο ουρανός δεν είναι ποτέ κενός από φως. Το αμυδρό φως των αστεριών ή οι χλωμές αντανακλάσεις .. των ψηλών σύννεφων υπάρχουν πάντα και το μάτι της γάτας είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε να τις συλλαμβάνει.

Διαθέτει ένα είδος «καθρέφτη» πίσω από τον φωτοευαίσθητο αμφιβληστροειδή, που αποτελείται από παραπάνω από 15 στρώματα κυττάρων που ακτινοβολούν και ονομάζεται «ταπέτουμ λουσίντουμ». Οι αμυδρές ακτίνες φωτός μπαίνουν στο μάτι και περνούν διαμέσου για ν ακουμπήσουν και να ευαισθητοποιήσουν τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς που συλλαμβάνουν το φως (ραβδώσεις και κώνοι). Μπορούν να συνεχίσουν παραπέρα για ν' αντανακλαστούν από τον «καθρέφτη», έτσι, ώστε να έρθουν σ' επαφή με τις ράβδους και τους κώνους για δεύτερη φορά. Αυτή η «διπλή δόση» πολλαπλασιάζει το αποτέλεσμα του φωτός κι αυξάνει απέραντα τη νυχτερινή όραση της γάτας.

Ξέρουμε ότι οι γάτες μπορούν να διακρίνουν καθαρά με το ένα έκτο των επιπέδων φωτός που απαιτούνται για τα ανθρώπινα όντα, όχι όμως όταν το σκοτάδι είναι απόλυτο.

Η λάμψη του καθρέφτη παράγει τη χαρακτηριστική χρυσή ή πράσινη λάμψη του ματιού της γάτας στο σκοτάδι.( «Τίγρης! Τίγρης! καίει λαμπερά στα δάση της νύχτας», στίχοι του Ουίλιαμ Μπλέικ ... ). Τα ανθρώπινα μάτια δε λάμπουν στο σκοτάδι: η κόκκινη λάμψη που έχει η κόρη των ματιών μας στις φωτογραφίες με φλας παράγεται από τα αιμοφόρα αγγεία του αμφιβληστροειδούς.

Οπτικό πεδίο

Ένα ακόμη πλεονέκτημα για τις γάτες είναι ότι έχουν μεγαλύτερη οπτική γωνία από μας. Εμείς έχουμε ένα οπτικό πεδίο περίπου 210 βαθμών από τους οποίους οι 120 είναι διόφθαλμοι. Οι γάτες έχουν οπτικό πεδίο 285 βαθμών, 130 από τους οποίους είναι διόφθαλμοι μια ακόμη προσαρμογή για το κυνήγι, που επιτρέπει στο ζώο να υπολογίζει το βάθος και την απόσταση με ακρίβεια. Οι γάτες έχουν αποδείξει ότι είναι τουλάχιστον το ίδιο καλές με τους ανθρώπους στον υπολογισμό του βεληνεκούς. Οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι μ' ένα κάπως στενότερο πεδίο από πολύ περισσότερο εκτεταμένες κινήσεις του ματιού τις οποίες επιτρέπει η μεγαλύτερη περιοχή λευκού που περιβάλλει την κόρη και την ίριδα.

Πώς λειτουργεί το μάτι

Η κόρη του ματιού της γάτας συστέλλεται στο έντονο φως και διαστέλλεται στις συνθήκες αμυδρού φωτός, αλλά το σχήμα της κόρης διαφέρει στα διάφορα είδη της. Οι μεγαλύτερες, άγριες γάτες έχουν φαρδιά και ωοειδή κόρη, το πούμα έχει στρογγυλή κόρη και μόνο τη μέλη του γένους Φελίς έχουν κάθετη κόρη, σαν χαραμάδα. Το πλεονέκτημα της σκιστής κόρης βρίσκεται στην ικανότητά της να κλείνει πιο αποτελεσματικά από την κυκλική κόρη. Αυτό εξυπηρετεί στην προστασία του υπερευαίσθητου αμφιβληστροειδούς. Δε συμβαίνει όμως ποτέ πλήρες κλείσιμο, μια τρυπούλα σαν καρφίτσα παραμένει ανοιχτή σε κάθε άκρη της σχισμής.

Οι ραβδώσεις του αμφιβληστροειδούς της γάτας δίνουν καλή νυχτερινή όραση. Οι κώνοι παρέχουν αποφασιστική δύναμη. Το μάτι του αιλουροειδούς περιλαμβάνει σχετικά περισσότερες ραβδώσεις και λιγότερους κώνους από το ανθρώπινο. Γι' αυτό, μπορεί να δει καλύτερα σε αμυδρό φως, αλλά δεν μπορεί να διακρίνει όλες τις λεπτομέρειες τόσο καλά όσο εμείς.

Οι γάτες εστιάζουν, όπως κι εμείς, αλλάζoντας το σχήμα των φακών με ακούσιο έλεγχο μικροσκοπικών μυών. Αυτή η διαδικασία, που είναι γνωστή ως «προσαρμογή», μπορεί είτε να κυρτώσει τους δοκούς ώστε να φέρει κοντινά αντικείμενα σε εστίαση, ή να τους ισιώσει για να συγκεντρωθεί σε αντικείμενα που βρίσκονται μακριά. Ο άνθρωπος και η γάτα έχουν εξίσου καλές δυνατότητες εστιασμού.

Έγχρωμη όραση

Θαυμάζει η γάτα σας τις καινούργιες σας κουρτίνες στο χρώμα της λεβάντας ή σφίγγει τα δόντια αν δεν της αρέσει το χρώμα; Οι γάτες βλέπουν τα χρώματα; Έχουν κώνους, τουλάχιστον δυο, ίσως και τριών διαφορετικών ειδών και, όπως και στους ανθρώπους, οι κώνοι παίζουν σίγουρα ρόλο στην έγχρωμη όραση.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι - αν και οι γάτες μπορούν να δουν τα χρώματα - δε σημαίνουν τίποτα γι' αυτές! Τα μάτια ξεχωρίζουν τα χρώματα αλλά ο εγκέφαλος δεν τα «μεταφράζει». Αυτή η διάκριση - ανάμεσα στην όραση και την αντίληψη - είναι σημαντική, γιατί έχει αποδειχτεί ότι οι γάτες δύσκολα μπορεί να εκπαιδευτούν ώστε να καταλαβαίνουν το χρώμα. Γενικά, ωστόσο, οι γάτες δε χρησιμοποιούν την έγχρωμη αντίληψη - δεν είναι σημαντικό μέρος της κανονικής τους ζωής και δεν παίζει κανένα ρόλο στο κυνήγι ενός ποντικού ή στην επιδοκιμασία ενός μπολ με το αγαπημένο τους φαγητό.

ΟΣΦΡΗΣΗ

Η όσφρηση είναι μια άλλη πολύ σημαντική αίσθηση των αιλουροειδών. Οι γάτες έχουν περίπου 19 εκατομμύρια ειδικευμένες «οσφρητικές» απολήξεις νεύρων στη μεμβράνη που χωρίζει τη μύτη τους, αντί για 5 μόνο εκατομμύρια στους ανθρώπους (αν και οι σκύλοι με μακριά μουσούδα, όπως τα φοξ τεριέ, έχουν περίπου 147 εκατομμύρια). Οι τίγρεις υποτίθεται ότι έχουν λίγη ή και καθόλου αίσθηση της όσφρησης, πράγμα περίεργο για ένα ζώο που είναι γνωστές οι κυνηγετικές του ικανότητες.

Η μύτη της γάτας είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στις οσμές που περιέχουν συστατικά αζώτου. Αυτό κάνει το ζώο να απορρίπτει χαλασμένη τροφή που αναδίνει οσμές αζώτου.

Μια ιδιαίτερη οσφρητική απόλαυση της γάτας είναι βέβαια το φυτό catnip (Nepeta cataήa). Ο λόγος που η γάτα έλκεται απ' αυτό το φυτό του κήπου, στον οποίο μπορεί να κυλιέται και να ξαπλώνει εκστατική, είναι ότι τυχαίνει να παριέχει ένα αιθέριο έλαιο που σχετίζεται στενά από χημικής πλευράς μ' ένα συστατικό που εκκρίνεται από τα ούρα της «βασίλισσας». Όπως μαντεύετε οι γάτοι «ανάβουν» με το φυτό catnip περισσότερο από τις «βασίλισσες» ή τα ευνουχισμένα γατιά. Το φυτό catnip είναι, για ένα γάτο, μια πολύ σεξουαλική βλάστηση. Ένα άλλο φυτό, η βαλεριάνα, μπορεί να δημιουργήσει ανάλογη αντίδραση.

Flehming

Πολλά σαρκοφάγα, και η γάτα, κάνουν μια περίεργη γκριμάτσα σουφρώνοντας τα χείλια τους και ζαρώνοντας τη μύτη τους, η οποία είναι γνωστή ως «flehming», Πιστεύεται ότι αυτό φέρνει κάποιες μυρωδιές σε επαφή μ' ένα μικρό όργανο που βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του ουρανίσκου και αποτελείται από ένα μικρό σάκο που συνδέεται με κύτταρα αποδέκτες, σαν τους «οσφρητικούς» αποδέκτες της μύτης.

Αυτή η κατασκευή, γνωστή σαν όργανο του Jacobson, φαίνεται να έχει σχέση τόσο με την όσφρηση, όσο και με τη γεύση. Υπάρχει σε στοιχειώδη και μη λειτουργική κατάσταση στον άνθρωπο, αλλά είναι λειτουργική στις γάτες, Μπορεί να παρατηρηθεί πολύ καλύτερα στο στόμα του φιδιού, όπου αναλύει τα «οσφρητικά μόρια» που παραλαμβάνονται από τη γλώσσα που χτυπιέται και στρίβεται ελαφρά. Στις γάτες, φαίνεται να παίζει ρόλο κυρίως σε σχέση με τις οσμές σεξουαλικής υφής.

ΓΕΥΣΗ

Οι γάτες, όπως ξέρουμε, είναι φασαριόζες στο φαγητό τους, πιο πολύ φαγάδες παρά καλοφαγάδες, Ενώ οι σκύλοι μοιράζονται πιο εύκολα τη διατροφή του ανθρώπου και συχνά λατρεύουν τα περίεργα μπισκότα ή τα γλυκά, στις γάτες δεν πολυαρέσουν τα γλυκά. Πολλές γάτες δεν μπορούν να χωνέψουν τη ζάχαρη και παθαίνουν διάρροια όταν φάνε πολλή, Ίσως το ότι δεν τους αρέσουν τα γλυκά να είναι μια φυσική βοήθεια, ώστε ν' αποφεύγουν τη ζάχαρη. Ο λόγος της διαφοράς ανάμεσα στα κυνοειδή και στα αιλουροειδή φαίνεται να είναι ότι, ενώ οι σκύλοι έχουν «γλυκούς» αποδέκτες στις θηλές της γεύσης του στόματος, οι γάτες δεν έχουν.

Κάποτε πίστευαν ότι ενώ οι σκύλοι έχουν νεύρα που συνδέουν τη γλώσσα με τον εγκέφαλο, τα οποία μεταφέρουν «γλυκά» μηνύματα, οι γάτες δεν έχουν. Τώρα ξέρουμε ότι λίγα νεύρα που μεταφέρουν «γλυκά» υπάρχουν στις κατοικίδιες γάτες και ο αριθμός τους φαίνεται ν' αυξάνεται! Υποθέτω ότι η ανατροφή γατιών που μοιράζονται το σπίτι και τις συνθήκες των ανθρώπων που είναι σύντροφοί τους ενισχύει τέτοιες δομές και ίσως μια μέρα όλες οι γάτες να τρελαίνονται για καραμέλες.

Ας μεταφερθούμε από τη θεωρία στην πραγματικότητα κάποιων περίεργων τροφών που τρώνε οι . γάτες, όπως θα δούμε παρακάτω στο κεφάλαιο για τη διατροφή, στην πλατυκέφαλη γάτα (Felis planiceps) αρέσουν οι γλυκοπατάτες. Μπορεί κάποιος να υποθέσει ότι πρέπει να είναι σε θέση να γεύεται τη γλυκύτητα. Ξέρω ότι οι τίγρεις της Μαντζουρίας αγαπούν να τρώνε γλυκά καρύδια (ολόκληρα με το τσόφλι), μούρα και φρούτα του φθινοπώρου και στη Μαλαισία αγαπούν τα φρούτα durian. Σε πολλές κατοικίδιες γάτες που ξέρω, ιδιαίτερα Σιαμέζες και Βιρμανίας, αρέσουν τα γλυκά. Μια δικιά μου λατρεύει τις ξερές σταφίδες και μια άλλη τρελαίνεται για μανταρίνι.

Τα γατάκια μιας μέρας έχουν καλά αναπτυγμένη την αίσθηση της γεύσης, αλλά - όπως και στους ανθρώπους - η οξύτητα μειώνεται σταδιακά με την ηλικία. Μια προσωρινή απώλεια της γεύσης, συνοδευόμενη με έλλειψη όρεξης, μπορεί να συμβεί σε γάτες με αναπνευστικές ασθένειες, όπως επηρεάζονται και οι δικές μας θηλές της γεύσης από ένα βαρύ κρύωμα στο κεφάλι.

ΑΚΟΗ

Η δεύτερη πιο σημαντική αίσθηση της γάτας είναι η ακοή. Με 30 μυς να δουλεύουν σε κάθε εξωτερικό αυτί, αντί για 6 του ανθρώπου, μπορεί να στρέψει τ' αυτιά της, ώστε να εντοπίσει ακριβώς τον ήχο, γρηγορότερα απ' ό,τι ο σκύλος.

Το εξωτερικό αυτί είναι κάτι περισσότερο από ένα απλό χωνί που συλλέγει ηχητικά κύματα και τα διοχετεύει στο τύμπανο. Το σχήμα του δεν είναι τόσο απλό όσο μια στρογγυλή βικτοριανή τρομπέτα, αλλά είναι ακανόνιστο και ασύμμετρο. Αυτό το σχήμα, συνδυασμένο με τις κινήσεις του αυτιού, δημιουργεί διαφορισμούς στην ποιότητα του ήχου που συλλαμβάνεται και επιτρέπει στη γάτα να εντοπίσει την πηγή του με ακρίβεια. Η γάτα έχει την ικανότητα να διακρίνει μεταξύ δύο ήχων, που χωρίζονται από μια γωνία πέντε μοιρών, με ακρίβεια περίπου 70%

Πεδίο

Στις υψηλές συχνότητες, η ακοή της γάτας (και του σκύλου) είναι πιο οξεία από τη δική μας. Η γάτα μπορεί ν' ακούσει ήχους δυο οκτάβες πιο ψηλούς από την ψηλότερη νότα που μπορούμε εμείς ν' ακούσουμε, η μισή οκτάβα υψηλότερη που μπορεί ν' ακούσει ο σκύλος! Στο πεδίο υψηλών συχνοτήτων, όπου κάποιος περιμένει να βρει υψηλότερους ήχους που παράγονται από μικρά ζώα που αποτελούν λεία, η γάτα έχει ιδιαίτερη ευαισθησία. Έχει μεγάλες δυνατότητες διάκρισης ανάμεσα στις νότες αυτού του πεδίου, και είναι ικανή να διακρίνει το ένα πέμπτο ως το ένα δέκατο διαφοράς τόνου ανάμεσα σε δύο νότες. Οι μεγάλες θαλάμες ηχούς που έχει μέσα στο κρανίο παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην μεγέθυνση των ήχων, ώστε ν' αναλύονται από το αυτί και τον εγκέφαλό της. Οι πιο πολλές γάτες μαθαίνουν ν' αναγνωρίζουν χωρίς εκπαίδευση, λέξεις που παράγονται από την ανθρώπινη φωνή. Θ' ανταποκριθούν στο όνομά τους, στο κάλεσμα για φαγητό κλπ αλλά το λεξιλόγιό τους δε μεγαλώνει ποτέ όσο του σκύλου.

Απώλεια ακοής

Όπως και στους ανθρώπους, η ηλικία θέτει ένα όριο στην ακοή της γάτας. Η ευαισθησία στις υψηλές νότες μειώνεται σχετικά γρήγορα, με το πέρασμα των χρόνων, αρχίζοντας να εξασθενεί αρκετά νωρίς -από τα τρία χρόνια- και φτάνοντας σε φανερή μείωση στα τέσσερα και μισό.

Η γήρανση και οι αρρώστιες ορισμένου είδους μπορεί να έχουν σαν αποτέλεσμα να μείνει εντελώς κουφή.

Οι μολύνσεις του αυτιού και το φράξιμο με κερί υποβάλλονται γενικά καλά σε θεραπεία από τον κτηνίατρο. Οι άσπρες γάτες, ειδικά αυτές με τα μπλε μάτια, έχουν τάση για κώφωση που προέρχεται από κακό γονίδιο στην κατασκευή τους, το οποίο προκαλεί μαρασμό του εσωτερικού του αυτιού. Αυτός ο τύπος κώφωσης δεν επιδέχεται θεραπεία. Γενικά, οι γάτες αντιμετωπίζουν πολύ καλά την κώφωση, όταν συμβαίνει.

ΑΦΗ

Η αίσθηση της αφής είναι πολύ ανεπτυγμένη. Τα μουστάκια της γάτας έχουν προφανώς κάποια σχέση με την αίσθηση της αφής και η αφαίρεσή τους μπορεί να ενοχλήσει έντονα τη γάτα για κάποιο καιρό. Δεν υπάρχει καμιά βάση στην άποψη, ότι προεξέχουν σε κάθε πλευρά τόσο όσο είναι το μέγιστο πλάτος του ζώoυ, έτσι ώστε να μετράει μ' αυτά αν μπορεί να περάσει από ένα μέρος χωρίς ν' ακουμπήσει πουθενά ή να κάνει κάποιο θόρυβο που θα την προδώσει όταν περπατάει προς τη λεία της.

Αλλά, στο σκοτάδι, τα μουστάκια της γάτας είναι πάρα πολύ ευαίσθητα και λειτουργούν σαν κεραίες με άμεση δράση, προειδοποιώντας για κάτι που δεν μπορεί να δεί. Οι εmστήμονες θεωρούν, ότι - αν τα μουστάκια της ακουμπήσουν έναν ποντικό στο σκοτάδι - η γάτα αντιδρά με την ταχύτητα και την ακρίβεια μιας ποντικοπαγίδας. 'Αλλοι υποθέτουν, ότι η γάτα μπορεί να γείρει κάποια ή όλα τα μουστάκια της, όταν πηδάει πάνω από το έδαφος τη νύχτα. Η μικρή τζερμπόα της ερήμου χρησιμοποιεί δυο από τα μουστάκια της για να το κάνει αυτό: τα μουστάκια που δείχνουν προς τα κάτω χρησιμοποιούνται για να βρίσκουν πέτρες, τρύπες ή άλλες ανωμαλίες στο δρόμο του ζώου. Ακόμη και όταν η τζερμπόα τρέχει μ' όλη της την ταχύτητα, μπορεί ν' αντιδράσει ώστε ν' αποφύγει κάτι, ενώ βρίσκεται στον αέρα ή στο έδαφος, αλλάζοντας την κατεύθυνση του σώματός της σ' ένα δέκατο του δευτερολέπτου. Μπορεί οι γάτες να χρησιμοποιούν τα μουστάκια τους με παρόμοιο τρόπο.

Αντίδραση στις δονήσεις

Εκτός από την αφή, οι γάτες είναι πολύ ευαίσθητες στους κραδασμούς. Όπως και άλλα είδη, μπορούν να προειδοποιήσουν για επερχόμενο σεισμό. Υπάρχουν πολλές αναφορές περίεργης συμπεριφοράς από σπιτίσιες γάτες, δέκα έως δέκα πέντε λεπτά πριν από επερχόμενες καταστροφές στο Αγκαντίρ, τα Σκόπια, τη Χιλή και την Αλάσκα στα 1960. Φαίνεται ότι τα ζώα μπορούν να καταλάβουν τις πρώτες δονήσεις, που είναι ανεπαίσθητες στους ανθρώπους. Οι χωρικοί στις πλαγιές του βουνού Αίτνα έχουν τις γάτες για έγκαιρη προειδοποίηση. Όταν ένα αποκοιμισμένο γατί σηκώνεται και τρέχει μανιωδώς προς την πόρτα, χωρίς προφανή λόγο, οι άνθρωποι ακολουθούν βιαστικά.

Αυτή την υπερ-ευαισθησία στους κραδασμούς, η λαϊκή πίστη την αποδίδει σε ένα είδος «υπερφυσικής» διαίσθηση ς της γάτας που μπορεί να συλλάβει «δονήσεις» που δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτές από τις πέντε αισθήσεις. Στην πραγματικότητα, είναι αδύνατο να πούμε αν οι γάτες είναι ή όχι «μέντιουμ», αν και είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί έχουν αποκτήσει αυτή τη φήμη.

Οι οξείες αισθήσεις επιτρέπουν να αντιδράσει σε γεγονότα που ο σχετικά μονοκόμματος ανθρώπινος εγκέφαλος αγνοεί. Το γεγονός αυτό, συνδυασμένο με την ανεξιχνίαστη όψη «αυτού που ξέρει» που έχουν τα χαρακτηριστικά της, έχει αναμφίβολα παίξει μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη της πεποίθησης ότι η γάτα έχει υπερφυσικές διαστάσεις και επικοινωνεί με ξένες δυνάμεις, πράγμα που πολλοί πιστεύουν και σήμερα.